Батырлар – Ұлы даланың орта ғасырларындағы кәсіби жауынгерлер. Көшпелі өмір салты мен көшпелілердің тұрмысы ерлердің барлығы дерлік жауынгер екенін анықтады. Олардың ішінде жауынгер атанғандар ерлігімен, қайраттылығымен, қайсарлығымен, батылдығымен, батырлығымен көзге түсті. Әрбір рудың немесе тайпаның атақты жауынгерлері болды. Батырлар жеке, жабық каста құраған жоқ. Олар халқымен жақын араласып, бар уайымын, ауыртпалығын бірге бөлісті.
Бүкіл халыққа сыртқы қауіп төніп тұрған шақта батырлар бір тудың астына бірігіп, жаумен бірге шайқасты. Сұрапыл жылдарда қарапайым халық арасынан қаншама адам батыр деген құрметті атаққа ие болды. Дәл қазақ-жоңғар соғыстары жылдарында Ұлы дала тарихында маңызды рөл атқарған батырлардың тұтас бір галактикасы пайда болды: Қарасай-батыр, Ағыбай-батыр, Бөгенбай-батыр, Қабанбай-батыр, Наурызбай-батыр, Олжабай-батыр, Райымбек-батыр және т.б.
Сонымен бірге батырлар осы әскери күш пен әскери күш институты болған өркениет кеңістігінің кеңдігін түсіну үшін қажетті мәдени-тарихи құрамдастардың бірі болып табылады. Күнделікті мәдениеттің бұл үлкен қабаты бейнелеу өнері туындыларында, өзіндік түсті таңбаларда, геральдика, фалеристика (ордендердің, медальдардың, белгілердің тарихын зерттейтін ғылым) сияқты көмекші тарихи пәндерде көрініс табады.
Әрбір халықтың тарихы сан ғасырлар бойы қалыптасқан әскери және әскери мәдениетін қамтиды. Бұл әлеуметтік құбылыстың өзіндік ерекшеліктері мен өзіндік ерекшелігін белгілі бір халықтың географиялық және климаттық орны, оның әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, құндылықтар жүйесі береді. Соның нәтижесінде қазақ халқы ұлттық қару-жарақ түрлері мен жеке қорғаныс құралдарының алуан түрін жасап шығарды.
Ш.Уәлиханов қазақ даласында орта ғасырларда қалыптасқан, далалық көшпелі империялар дәуірінен бастау алатын батырлар институтына «дала рыцарьлығы» деген бейнелі анықтама берді. Батырлар Еуропа мен Азияның көптеген қазіргі халықтарының мемлекеттілігінің еуразиялық өзегі, ұлы көшпенділер өркениетінің дәстүрлі мәдениетін жеткізушілері болды. Сонымен бірге алыстағы жапон аралдарында бірегей самурай институты гүлденді, оның шығу тегі де ежелгі дәуірден басталады. Қашықтық қазақ пен жапон халықтарының қарым-қатынасына кедергі болған жоқ. Ұлттық мәдениет дәстүрлеріне деген өзара құрмет ХХІ ғасырда бізді жақындастырып, халықтар достығының берік негізіне айналды.
Батырлардың қару-жарақтары ұрпақтар сабақтастығы негізінде дамып, ең үздік дәстүрлі және көркемдік үлгілерін сақтай отырып, ұлттық болмыстың қалыптасуына негіз болған қолөнер өнерінің сырларын сақтайды. Қазақ халқы қаруды қадірлеп, оны жеті қазынаның бірі санаған. Соғыс кезінде батырлар жаумен жекпе-жекке шығып, садақ, найза, қылыш, балта, сойылмен қаруланған. Сондықтан да халық «Ер қаруы – бес қару» батырдың бес қаруының түрін білдіретін.
«Адырна» ұлттық порталы
